Wat is hersenplasticiteit?
Hersenplasticiteit is het vermogen van de hersenen om van structuur en van functie te veranderen als reactie op nieuwe informatie. Onze hersenen doen dit op alle leeftijden. “Plastisch” betekent dat iets van vorm kan veranderen – net zoals warm plastic.
Een hersenfunctie kan van het ene naar het andere gebied verplaatst worden. Bijvoorbeeld als het oorspronkelijke gebied beschadigd raakt. Dit heet functionele plasticiteit.
Ook kan de fysieke structuur van een hersengebied veranderen, bijvoorbeeld wanneer de hersenen veel nieuws leren op een bepaald gebied. Dit heet structurele plasticiteit. Uit Londen hebben we hier een mooi voorbeeld van.
In 2006 toonde een onderzoek namelijk aan dat Londense taxichauffeurs een aanzienlijk grotere hippocampus (het achterste gebied van de hersenen) hebben dan Londense buschauffeurs. Dit gebied is gespecialiseerd in het verwerken van ruimtelijke informatie zoals hoe je de weg vindt. Londense taxichauffeurs volgden een meerjarige opleiding waarin ze uitgebreid het stratennetwerk van hun stad uit het hoofd leerden kennen. Dus zonder gps-navigatie. Buschauffeurs kennen een aanzienlijk kleiner deel van het stratennetwerk omdat bussen vaste routes hebben, en gebruiken de hippocampus een stuk minder dan de taxichauffeurs. Hun hippocampus was daarom niet fysiek zo groot gegroeid als die van de taxichauffeurs.
‘Use it or loose it’
Hersenplasticiteit is een fysiek proces en de grijze massa van onze hersenen kan ook werkelijk verkleinen of verdikken – meestal op een kleine fysieke schaal. Verbindingen tussen hersencellen kunnen gesnoeid of verzwakt worden. Maar ze kunnen ook worden aangemaakt, verfijnd en verstevigd.
Veranderingen in het fysieke brein geven tonen zich als verbeteringen in onze vaardigheid en functioneren. Het tegenovergestelde geldt wanneer onze vaardigheid en functioneren achteruitgaat. Dit kan als gevolg van neurologische beschadiging. Maar het kan ook doordat bepaalde verbindingen niet worden gebruikt. Ongebruikte zenuwverbindingen worden gesnoeid. Zoals ook spieren die niet gebruikt worden, worden verkleind.
Lange tijd werd gedacht dat vanaf een bepaalde leeftijd dit proces slechts een richting op werkte, en men alleen verbindingen en functioneren kon verliezen. Dr. Michael Merzenich en anderen ontdekten dat nieuwe verbindingen kunnen worden aangemaakt zolang het brein leeft.
Neuroplasticiteit en hersenletsel
Een positief gevolg van neuroplasticiteit is dat hersenactiviteit die geassocieerd is met een functie van de hersenen kan worden verplaatst naar een andere locatie van de hersenen. Soms als gevolg van een normale gebeurtenis maar vaak bij van hersenletsel en herstel. De term voor deze gebeurtenis wordt functionele verplaatsing genoemd. Dr. Norman Doidge geeft een uitgebreide uitleg en omschrijving over functionele verplaatsingen in zijn boek “The Brain That Changes Itself: Stories of Personal Triumph from the Frontiers of Brain Science”. Zijn vervolgboek “The Brain’s Way of Healing” bespreekt hij tevens Neuromovement en het werk van Anat Baniel.
Een duidelijk voorbeeld van functionele verplaatsing zien we wanneer iemand die door een beroerte een verlamming van bijvoorbeeld een arm heeft, weer die arm leert gebruiken. Zelfs wanneer het hersengebied wat de arm aanstuurde afgestorven is, kan de functie van de arm weer worden teruggewonnen doordat een ander hersengebied deze overneemt.